Uzam.

Results for "Uzam."

Philosophical Dictionary

Uzam.

 (Philosophical Dictionary) :
(Os. Hayyiz, Fr. Etendue, Al. Ausdehnung, İng. Extention, İt. Estensione). Yer kaplayan nesnelerin kapladıkları yerle ilgili durumları... Felsefe tarihinde, özellikle idealist alanda, yer kaplama sorunu önemli bir sorundur. Bu bakımdan ölçülebilen uzay anlamındaki uzam, nesnelerin yer üstündeki yayılmalarını belirtmektedir. Uzaya göre uzam, zamana göre süre gibidir. Fransız düşünürü Descartes'ın anlayışında uzam, sadece yer üstündeki yayılmayı değil, uzay gibi uzunluğu, derinliği ve genişliği de kapsar. Hollandalı düşünürü Baruch Spinoza'ya göre iki türlü sonsuz töz (cevher) vardır, biri uzamdır ki tavırları nesnelerdir, öbürü düşüncedir ki tavırları tinlerdir... Sorumt uzam, soyut uzaya karşıt anlamda kullanılmaktadır. Uzam denince belli bir uzay anlaşılır. Ama Dekartçılar uzamı çoğunlukla uzay anlamında kullanmışlardır. Fransız düşünürü Descartes'a göre yer kaplama, özdeğin niteliği, eşdeyişle kendiliğidir. Bunun karşısında ruhun niteliği ve kendiliği de düşüncedir. Daha açık bir deyişle özdek yer kaplar, ruh yer kaplamaz. Yer kaplamanın tek devimi yer değiştirme devimidir ve bundan başka hiç bir devim yoktur (mekanizm). Yer kaplamanın nitelikleri şunlardır: Bölünebilmek, biçimlenebilmek, devinebilmek. Her bölünme bir ayrılma devimidir, her biçimlenme de bir ayrılma ve birleşme devimidir, öyleyse özdeğin asıl niteliği devimdir. Descartes, böylece, yer kaplamadarn yola çıkarak "özdek devimdir" sonucuna varmaktadır. Bu sonuç, düşünsel (spekülatif) felsefenin karışık yollardan gelerek vardığı doğru ve bilimsel bir sonuçtur. Drescartes, ayrıca, yer kaplamadan şu sonuçları da çıkarmaktadır: Evrende cisimsiz yer kaplama (boş mekân) ve yer kaplamayan cisim (eski anlayışla bölünemeyen atom) bulunamaz. Cisimler âlemi (evren) sınırsızdır, çünkü sınırlı bir yer kaplama düşünülemez. Cismin merkezi yoktur, çünkü merkez matematik bir noktadır ve matematik nokta da yer kaplamayan bir şeydir... Alman düşünürü Leibniz'e göre özdek, cansız bir yer kaplamadan ibaret olamza. Çünkü yer kaplama bir yayılma gücünü ve aynı zamanda bir direnmeyi belirtir. Öyleyse özdek direnmedir, direnme de eylem demek olduğuna göre özdek bizatihî eylemdir. Bu sonuç da, düşünsel felsefenin yer kaplama'dan yola çıkarak vardığı başka bir doğru ve bilimsel sonuçtan özdeğin kendiliğinde özdek olmadığı (gayri maddî olduğu) sonucunu çıkarmakta ve bununla ruhsal âlemle özdeksel âlem arasındaki ikiciliği (düalizm) ortadan kaldırmaya çalışmaktadır. Leibniz'e göre yer kaplama lsaedce bir belirtidir ve onun asıl gerçekleştiricisi yayılma gücüdür, buyska ruhsal bir güçtür... İdealist yer kaplama ve uzam anlayışı, uzayın özdek-devim-zaman birlikteliğinden soruytanmasına dayanır. Gerçekte yer kaplama, yerkaplayan cismin boyutlarını dilegetirir. İdealistlerin uzay'dan ayrı olarak, Dekartçılarda olduğu gibi onunla aynı anlamda da olsa, uzam dedikleri bundan başka bir şey değildir. Boyutların karşılaştırılabilecek biçimde belirmesi, sonsuzca devim biçimlerinde çeşitlenen özdeğin özelliklerindendir. bkz. Uzay, Özdek, Devim, Zaman, İlişkinlik Kuramı.
Keyword Searches Turkish - French Dict. ılık (100916k) Turkish - Germany Dict. çüş (74648k) Turkish - French Dict. açık (57477k) Turkish - Turkish Dict. İNDÎ (49434k) Turkish - Turkish Dict. HÂDİS (42616k) Turkish - French Dict. çatı (41816k) Turkish - French Dict. balık (40212k) Turkish - Germany Dict. hasır (37209k) Azerbaijani - Turkish Dict. necesen (34192k) Kurdish - Turkish Dict. naşî (33565k) English - Turkish Dict. credit an amount to s.o.´s account (33508k) Turkish - French Dict. ırmak (33332k)