deney


Results for "deney"

Philosophical Dictionary

Deneyselcilik.

(Philosophical Dictionary) :
(Os. Meslek-i tecrübiyyun, Fr. Experimentalisme). Bilgiye deneylerle varılabileceğini ileri süren öğretilerin genel adı... Deneyselcilik (eksperimentalizm), bilginin ancak deneylerle elde edilebileceğini ileri süren bütün öğretileri kapsar. Ortaçağda, skolastik doğmaların baskısından usanan, onların gerçekliklerinden ve geçerliklerinden kuşkulanan insan gözlerini yavaş yavaş gökyüzünden yeryüzüne indirmeye başlamıştı. Oxford profesörlerinden Roger Bacon (1214-1294) şöyle sesleniyordu: Deneyiniz, deneyiniz, denemeden hiç bir şeye inanmayınız... 1348'de nicola d'Autrecourt, Sorbonne üniversitesinde şu tezi okuyordu: Doğayı incelemeliyiz. Geriliğimizin nedeni, yüzyıllar boyunca o koca ve zengin doğayı bir yana bırakıp Aristoteles'le, Platon'la boşuna vakit geçirişimizdir. Doğayı incelemek, bizleri kesin bir bilime götürür. Tanrıyı en yüksek varlık olarak düşünebiliriz ama onun gerçekten var olup olmadığını bilemeyiz. Bilgimizi edinebileceğimiz doğaya yönelelim... Galile, Kepler ve Copernicus'un buluşları kilisenin direklerini temelinden sarsmıştı. Demek ki gökyüzü,ü güneş ve yıldızlar kutsal kitapların anlattığı gibi değildi. Demek ki kutsal kitaplar yanılıyordu. Kutsal kitaplar yanıldıklarına göre Tanrı sözü olamazlardı. bilime yöneliş ve deneyselcilik böylelikle başlamıştı. Toplumun gerekleri her gün biraz daha artıyor, skolastik dogmatizm bu gerekleri karşılamaktan her gün biraz daha uzaklaşıyordu. Engels'in bir mektubunda dediği gibi, toplumun teknik bir ihtiyacı bilimin ilerlemesine on üniversiteden daha yararlı oluyordu. Hidrostatik bilimini, XVI. ve XVII. yüzyıllarda İtalya'nın dağ ırmaklarının düzenlenmesi ihtiyacı doğurmuştu. Deneyciliğin sokulduğu her bilim dalı görülmemiş bir hızla gelişmeye başlamıştı. Deneycilik, Claude Bernard'ın eliyle tıbba, Ribot'nun eliyle ruhbilime girmek üzereydi. bkz. Deney, Deneyim, Deneyli, Deneysel, Deneycilik.
Philosophical Dictionary

Deneyüstü Düşüncecilik.

(Philosophical Dictionary) :
bkz. Deneyüstücülük.
Philosophical Dictionary

Deneyüstü.

(Philosophical Dictionary) :
(Os. Mütealî, Fr., İng. Transcendental, Al. Transscendental, İt. Transcendentale). Deneyle elde edilemeyen... Bu terimi ilkin skolastikler duyulurüstü olan ve ancak sezgiyle bilinen anlamında (Lâ. Transcendentalia) kullanmışlardır. Onlara göre birlik (vahdet), gerçek (hakikat) gibi kavramlar kategori üstü eşanlamda deneyüstü kavramlardır, Aristoteles'in kategorileriyle açıklanamazlar ve ancak sezgiyle bilinebilirler. Örneğin Tanrı birdir ve birliktir denildiğinde, skolastiklere göre, deneyüstü bir tanımlama yapılmış olur. Bu her türlü deneyimden bağımsız bir tanımlamadır. Bu anlamda deneyüstü deyimi, içkin karşıtı olan aşkın deyimiyle anlamdaştır. Özellikle alman düşünürü Immenuel Kant bu gibi deneydışı bilgileri aşkın (Al. Transcendent) saymış ve deneyüstü (Al. Transcendental) deyimini bu anlamdan ayırarak tümüyle karşıt bir anlama çekmiştir. Kant'a göre deneyüstü, aşkın değil, tersine, bilgi elde etmek için gerekli önsel verilerdir. Daha açık bir deyişle skolastiklere göre kategoriler üstü olan deneyüstü, Kant'a göre kategorilerin bizzat kendileridir. Örneğin zaman ve mekân kategorileri böyledir, bu önsel veriler olmadan deney yapılamaz ve bilgi edinilemez. Skolastik anlamdaki deneyüstü'yü ise Kant aşkın ve bundan ötürü de bilinmez sayar. Kant'a göre deneyüstü, deneyi aşmış olan anlamında aşkın değil, deneyden elde edilmemiş anlamında deney öncesi'dir. Nitekim biz zaman ve mekân gibi duyarlığımızın, nicelik ve nitelik gibi anılığımızın kategorilerini deneyden çıkarmış değiliz, çünkü bunlar deney konusu olan nesnelerde yoktur; deneyi aşarak tasarımlamış da değiliz, çünkü bunlar her deneyde zorunlu olarak vardırlar ve bunlarsız deney yapılamaz. Deney konusu olan nesnelere ve dolayısıyle deneye bunları biz katarız. oysa deneyin ne öncesinde ne sonrasında, ne de deney konusu nesnelerde bulunan aşkınlar (Os. Sıfat-ı mütealiyye, Fr. Transcendentaux'ın deney'le hiç bir ilişkileri yoktur, özce deney'den ayrıdırlar. Eytişimsel felsefede kullanılamayan aşkın ve deneyüstü kavramları arasındaki metafizik anlam ayrılığı budur. Kant'a göre deneyüstü bilgi her zaman ve her yerde geçerli tek kesin bilgi olduğu halde aşkın bilgi bilgi değildir, çünkü bilinemez. bkz. Aşkın, Eleştiricilik, Bilinemezcilik, Deneyüstücülük, Önsel, Sonsal, Ulam, Metafizik.
Philosophical Dictionary

Deneyüstücülük.

(Philosophical Dictionary) :
(Os. Mütealiyye, Fr. Transcendentalisme, Al. Transcendentalismus, İng. Transcendentalism, İt. Transcendentalismo). Deneyden çıkarılmadığı halde deneyde bulunan bilgilerin felsefesi... Bu deyim önce bizzat Alman düşünürü Immanuel Kant tarafından ve kendi felsefesi için kullanılmıştır. Kant, kendi düşünceciliğine deneyüstü düşüncecilik (Os. Tasavvuriyye-i ihtibariyye, Fr. Idealisme empirique) adını verdiği Descartes'ın belkili düşüncecilik (Os. Tasavvuriyye-i ikaniyye, Fr. Idealisme dogmatique)ine karşıt bir anlayış olarak ileri sürer Amerikalı düşünür Ralph Waldo Emerson'un (1803-1882) gizemsel kamutanrıcılığına da deneyüstücülük adı verilmiştir, çünkü Emerson Tanrı, doğa ve insan arasında ortak bir yapı bulunduğunu ve kutsallığın -Kant'ın deneyüstü kategotireliri gibi- bizzat insanın kendinden çıkarılabileceğini ileri sürmüştür. Emerson'un bu gizemsel törebilimi Kant'la bağlantı kurma ve deneyüstücülük savına rağmen gerçek bir aşkıncılık'tır; çünkü Tanrı, kutsal vb. gibi Kant'ın deneyüstü saymayıp aşkın saydığı kavramlara dayanmaktadır. Bunun gibi 1836 yılında Boston'da kurulan Deneyüstü Kulübü üyeleri (Emerson, George Ripley, Margaret Fuller, Thoreau vb.) de Taranscendentaliste'ler adıyle anılmalarına rağmen aşkıncılar'dır. bkz. deneyüstü, Aşkın, Düşüncecilik.
Dictionary of Economics

KAVALALI DENEYİMİ

(Dictionary of Economics) :
Ondokuzuncu yüzıyda Mısıra vali olarak Mehmet Ali Paºa atandı. Kavalalı Mehmet Ali Paşa Mısırda bağımsız devlet kurma girişimlerinde bulundu ve Osmanlı Devleti ile çatıştı. Ordusu ile Anadolu içlerine kadar ilerledi. Osmanlı ordusu Kavalalıyı İngilizleriin yardımıyla durdurabildi. Kavalalı Mehmet Ali Paşa siyasi tarihte olduğu kadar iktisat tarihinde de önemli bir kişidir. Mısırda giriºtigi reformlar oldukça dikkat çekicidir. Burada bir kalkınma ve sanayileşme hamlesi başlatmıştır. Bu hamleye özel girişim zayıf olduğu için devlet öncülük etmiş ve planlı bir sanayileşme harekete başlatılmıştır.Kavalalı önce Toprak Reformu yaparken Memluklere, mültezimlere ve vakıflara ait topraklara el koymuş, bu toprakları halka dağıtmıştır. Öte yandan fabrika kurma konusunda devlet başı çekmiş, kurulan fabrikaların başına devlet memurlarını getirmiştir. Sonradan sanayide devlet tekelciliğinin olumusuz etkilerinin farkına vardığı, ama Mısırın o zamanki koşullarında başka bir alternatif olmadığı için böyle davrandığı anlaşılmıştır.Kavalalıya karºi Ingilizlerin Osmanlılara yardım etmesi, bu bağımsızlık ve sanayileşme hamlesinin emperyalizmin gözünü korkuttuğu şeklinde yorumlanır.