evren

Results for "evren"

Philosophical Dictionary

Evrendoğim.

 (Philosophical Dictionary) :
(Os. Kiyaniyyat, Fr. Cosmoğonie, Al. Kosmogonie, İng. Cosmogony, İt. Cosmogonia). Evrenin oluşumunu açıklayan kuram... Evrenin doğuşunu açıklamaya çalışan ilk varsayımlar, antik çağ Yunan düşüncesinde tbeogonia (Tr. Tanrıdoğum ) larla karışıktır. İlk Yunan düşünürleri tanrıların doğumu üstünde düşünürlerken evrenin doğumunu da dilegetiriyorlardı. Örneğin Homeros "Okeanos'turtanrıların babası ve nası" der. Thales de bundan "ilk eneden şudur" diyerek bir evrendoğum varsayımı çıkarır. ilk düşüncelere göre evrenin doğuşuyle tanrıların doğuşu aynı şeydir, Aristoteles bu yüzden ilk düşünürlere ilk ibeologlar adını vermiştir. Birçok ulusların mitolojilerinde evrenin doğumu üstüne çeşitli düşünceler saptanmıştır. ancak bu konudaki yazılı metinlerin ilki Hesiodus'un Tbeogonia'sıdır. (İ.Ö. 700 yılları). Hesiodos'a göre önce boşluk ve gece vardır: "Gerçekte khaos'tu en önce meydana gelen, sonra da -Geniş gögüslü toprak, her şeyin daima sağlam durağı- Ve Eros, en güzeli olan ölümsüz tanrıların-Khaos'tan da Erehos (karanlık(la kara gece meydana geldiler. Geceden de aither (aydınlık) ve gün ortaya çıktı. Bunları o sevişerek birleştiği Erebos'tan gebe kalıp doğurdu" (Walther Kranz, Antik Felsefe, Suat Yakup Baydur' un çok değerli çevirisinden, s. 16). Görüldüğü gibi, bu ilk düşüncelerde evren Tanrıya da tanrılar tarafından yaratılmış değildir; tersine, tanrılar da evrenle birlikte doğmuşlardır. Tanrılar, birlikte doğdukları bu evren içinde pek uzun bir süre, sadece buyuran olarak kalacaklardır. Hesiodos'tan sonraki kosmogonia'lar mitolojik şarkıcı Orpheus'a bağlanan orphik kosmogonialar'dır ve dünya yumurtası tasarımıyle doğu uluslarından izler taşımaktadırlar. Başlangıç bir ejderhaymış, kocaman bir yumurta yumurtlamış. Yumurta, ejderhanın altında ezilerek ikiye bölünmüş; ist yarısı gök, alt yarısı da toprak olmuş. İ.Ö.550 yıllarında yaşayan, Pitagoras'ın öğretmeni Syros'lu Ferekides'in Theogonia'sı da "Zeus'la Khronos (zaman-tanrı) vardı daima" diyor. Bu ilk düşüncelerden yüzyıllarca sonra Leibniz, Descartes, Kant, Laplace vb. gibi birçok düşünürler evrenin doğumu üstünde düşünmüşlerdir. Tinselcilere göre evren, özdek olmayan bir etkenin yoğunlaşmasından; özdekçilere göreyse özdeksel bir atomun deviminden meydana gelmiştir. Bu konudaki en son varsayımların en ilginçleri Lemaitre'in, Gamow'un ve Tolman'ın kuramlarıdır. Belçika'lı evrenbilimci Abbe Lemaitre'e göre evren, büyük bir atomun patlamasıyle başlamıştır. George Gamow'e göre evren, başlangıçta, tasarımdışı bir sıcaklıkta hiç bir molekül ve atom yoktu. Kozmik kitle açılmaya başladıkça soğudu ve ısı bir milyar dereceye düşünce nötron ve protonlar yoğunlaştılar, böylelikle atomlar meydana geldi. Dr. R.C. Tolman'a göre evren, yürek gibi çarpan, açılıp kapanan bir balondur. Açılıp kapama evreleri sonsuz olarak birbirini izlemektedir. Bu açılıp kapanışı evrendeki özdek niceliğindeki değişiklikler sağlar. Tolman'ın bu kuramı Elinstein'ın tanıtlediği gerçeklere dayanmaktadır. Evrenin eğrisi, içinde bulunan özdeğe bağlıdır ve evrendeki özdek niceliğinin sürekli olarak değiştiği doğrudur. Ne var ki bu kurama termodinamiğin ikinci yasasıyle karşı çıkılmakta ve doğa deviminin dönüşsüz olduğu ileri sürülmektedir. Daha açık bir deyişle, doğada hiç bir şey geriye dönmez ve doğa sadece bir yönde işlemektedir. Böyle olunca da açılmakta olan kapanmayacak ya da kapanmaktaysa bir daha açılmayacaktır. Buysa, evrensel evrimin işlediği yönde gerçekleşeceğini göstermektedir. bkz. Evren, Evrenbilim, Evrim,
 Philosophical Dictionary

Evrensel.

 (Philosophical Dictionary) :
(Os. Külliyye, Fr. Universalisme). Bireyciliğekarşı genelciliği savunnan öğretilerin genel adı... Evrenselcilik, çeşitli alanlarda belirmiştir. Örneğin bir törebilim yasasını her zaman ve ve her yerde geçerli sayan törebilim anlayışı evrenselcidir. Metafizik öğretiler ve dinler evrenselcidirler. Platon ve Hegel gibi evrensel sistemler kurma amacını güden öğretiler de evrenselci sayılırlar.
 Philosophical Dictionary

Evrensizclik.

 (Philosophical Dictionary) :
(Os. Nefy-i âlem mezhelerin evreni yok sayan öğretiler verdiği ad... Örneğin Hegel, Spinoza'yı evrensizcilikle suçlandırmıştır. Schelling öğretisi de kimilerince evrensizci sayılır. kEvrensizcilik, genellikle, Tanrılık gücün karşısında özdeksel evreni küçümsemek anlamında kullanılır. Bu açıdan evrensizciler Tanrıcı öğretilerdir.
 Philosophical Dictionary

Küçük Evren.

 (Philosophical Dictionary) :
(Os. Âlem-i suğra, Fr. Micro, Al. Microcosmus, İng. Microcosm, İt. Microcosmo). Metafizikte Tanrı karşılığı olarak insan, klasik felsefede evren karşılığı olarak insan, yeni anlayışta atomlar dünyası... Eski felsefede küçük evren, insan anlamını dilegetirirdi. Terimin bilimsel anlamı, atomlar dünyasını dilegetirir. Küçük evrende (mikrokozm) büyük evren (makrokozm) arasındaki ayrılık, insana göre ölçülenmiş bir oran ayrılığıdır. Evren, gerçekte, sonsuz bir bütündür. Bilim, evrende olup bitenlerin, en büyük parçada da en küçük parçadaki gibi olup bittiğini göstermektedir. Sonsuz büyük evren yıldızlar âlemini, sonsuz küçük evren atomlar âlemini adlandırır. Atomlar, evreni meydana getiren ve element adı verilen temel maddelerin en küçük parçalarıdır. Atomun çapı, yaklaşık olarak bir milimetrenin on milyonda biri kadardır. Bu küçüklüğü daha iyi belirtebilmek için denilebilir ki, içi havayla dolu küçük bir yüksükte yirmi beş milyar kere milyar atom vardır, eğer bunlar yan yana dizilebilseydi dünyanın çevresini altmış kere sarabilecek bir zincir elde edilirdi. Her atomun ortasında bir çekirdek (nukleus) bulunur. Çekirdeğin çevresinde de elektron adı verilen küçük tanecikler dolaşırlar. Elektronların (-) yükleriyle çekirdeğin (+) yükleri arasındaki elektirik çekim gücü elektronları, tıpkı güneş sisteminde olduğu gibi, yörüngede tutar. Çekirdeğin olumlu yükü, proton adı verilen ve elektrondan ortalama 1.840 kere daha ağır olan bir tanecik tarafından taşınır. Çekirdekte bulunan, ağırlıkları protonun ağırlığına eşit yüksüz taneciklere de nötron denir. Nötronlar, hidrojenden başka bütün atomların çekirdeklerinde bulunurlar. En küçük şeyden en büyük şeye kadar evrende var olan her şey atomlardan yapılmıştır. bkz. Büyük Evren, İnsan, Atom.
 Sociological Dictionary

EVREN [İng. Population]:

 (Sociological Dictionary) :
Herhangi bir gözlem alanına giren obje ya da fertlerin tümüne denir.
Keyword Searches Turkish - French Dict. ılık (84110k) Turkish - Germany Dict. çüş (65343k) Turkish - French Dict. açık (55371k) Turkish - Turkish Dict. İNDÎ (40450k) Turkish - Turkish Dict. HÂDİS (39245k) Turkish - French Dict. balık (38821k) Turkish - French Dict. çatı (36960k) Turkish - Germany Dict. hasır (35206k) Azerbaijani - Turkish Dict. necesen (33320k) English - Turkish Dict. credit an amount to s.o.´s account (33100k) Turkish - French Dict. ırmak (31964k) Turkish - Germany Dict. hercai (31158k)