Deneyüstü.

Results for "Deneyüstü."

Philosophical Dictionary

Deneyüstü.

 (Philosophical Dictionary) :
(Os. Mütealî, Fr., İng. Transcendental, Al. Transscendental, İt. Transcendentale). Deneyle elde edilemeyen... Bu terimi ilkin skolastikler duyulurüstü olan ve ancak sezgiyle bilinen anlamında (Lâ. Transcendentalia) kullanmışlardır. Onlara göre birlik (vahdet), gerçek (hakikat) gibi kavramlar kategori üstü eşanlamda deneyüstü kavramlardır, Aristoteles'in kategorileriyle açıklanamazlar ve ancak sezgiyle bilinebilirler. Örneğin Tanrı birdir ve birliktir denildiğinde, skolastiklere göre, deneyüstü bir tanımlama yapılmış olur. Bu her türlü deneyimden bağımsız bir tanımlamadır. Bu anlamda deneyüstü deyimi, içkin karşıtı olan aşkın deyimiyle anlamdaştır. Özellikle alman düşünürü Immenuel Kant bu gibi deneydışı bilgileri aşkın (Al. Transcendent) saymış ve deneyüstü (Al. Transcendental) deyimini bu anlamdan ayırarak tümüyle karşıt bir anlama çekmiştir. Kant'a göre deneyüstü, aşkın değil, tersine, bilgi elde etmek için gerekli önsel verilerdir. Daha açık bir deyişle skolastiklere göre kategoriler üstü olan deneyüstü, Kant'a göre kategorilerin bizzat kendileridir. Örneğin zaman ve mekân kategorileri böyledir, bu önsel veriler olmadan deney yapılamaz ve bilgi edinilemez. Skolastik anlamdaki deneyüstü'yü ise Kant aşkın ve bundan ötürü de bilinmez sayar. Kant'a göre deneyüstü, deneyi aşmış olan anlamında aşkın değil, deneyden elde edilmemiş anlamında deney öncesi'dir. Nitekim biz zaman ve mekân gibi duyarlığımızın, nicelik ve nitelik gibi anılığımızın kategorilerini deneyden çıkarmış değiliz, çünkü bunlar deney konusu olan nesnelerde yoktur; deneyi aşarak tasarımlamış da değiliz, çünkü bunlar her deneyde zorunlu olarak vardırlar ve bunlarsız deney yapılamaz. Deney konusu olan nesnelere ve dolayısıyle deneye bunları biz katarız. oysa deneyin ne öncesinde ne sonrasında, ne de deney konusu nesnelerde bulunan aşkınlar (Os. Sıfat-ı mütealiyye, Fr. Transcendentaux'ın deney'le hiç bir ilişkileri yoktur, özce deney'den ayrıdırlar. Eytişimsel felsefede kullanılamayan aşkın ve deneyüstü kavramları arasındaki metafizik anlam ayrılığı budur. Kant'a göre deneyüstü bilgi her zaman ve her yerde geçerli tek kesin bilgi olduğu halde aşkın bilgi bilgi değildir, çünkü bilinemez. bkz. Aşkın, Eleştiricilik, Bilinemezcilik, Deneyüstücülük, Önsel, Sonsal, Ulam, Metafizik.
Keyword Searches Turkish - French Dict. ılık (92102k) Turkish - Germany Dict. çüş (72572k) Turkish - French Dict. açık (55599k) Turkish - Turkish Dict. İNDÎ (40682k) Turkish - Turkish Dict. HÂDİS (40267k) Turkish - French Dict. balık (39013k) Turkish - French Dict. çatı (37192k) Turkish - Germany Dict. hasır (35379k) Azerbaijani - Turkish Dict. necesen (33543k) English - Turkish Dict. credit an amount to s.o.´s account (33180k) Turkish - French Dict. ırmak (32152k) Turkish - Germany Dict. hercai (31332k)